Czynny żal — jak zrobić, by nie płacić kar?

Przepisy podatkowe w Polsce są często krytykowane za poziom ich skomplikowania. Dotyczy to zarówno osób nieprowadzących działalności gospodarczej (pracowników, zleceniobiorców itp.), jak i przedsiębiorców. W związku z tym nie powinno nikogo dziwić, że łatwo jest popełnić błędy.

W takiej sytuacji podatników z pewnością zadowoli informacja, że nie każda pomyłka musi spotkać się z dotkliwymi sankcjami w postaci kar finansowych itp. Rozwiązanie określane jako czynny żal do Urzędu Skarbowego pozwala uniknąć kary.

Jeśli zastanawiasz się, jak i kiedy przygotować czynny żal, by nie otrzymać sankcji przewidzianych w kodeksie karnym skarbowym, przeczytaj nasz tekst.

Ten tekst przeczytasz w 6 minut. Chciałbyś poruszyć ten lub inny temat z jednym z naszych ekspertów? Umów się na bezpłatną konsultację lub napisz do nas!

Czym jest czynny żal? Jakie informacje powinien zawierać ten dokument?

Czynny żal polega na dobrowolnym przyznaniu się przez podatnika do popełnienia czynu zabronionego przez przepisy.

Jako dokument czynny żal nie ma z góry określonego wzoru. Zasadniczo jednak powinien on zawierać następujące informacje:

• dane podatnika (imię i nazwisko/nazwa przedsiębiorstwa, adres zamieszkania/siedziby prowadzonej działalności gospodarczej oraz numer NIP w przypadku przedsiębiorców),
• dane adresata, tj. naczelnika urzędu skarbowego/urzędu celno-skarbowego,
• wskazanie osób/podmiotów, które miały bezpośredni związek z popełnieniem czynu zabronionego w świetle kodeksu karnego skarbowego, a także opis popełnionego czynu,
• informacja, czy podatnik uregulował zobowiązanie wobec danego organu podatkowego, a jeśli nie — kiedy zostanie to zrobione,

Czasem można spotkać się na forach internetowych z opiniami, zgodnie z którymi w czynnym żalu należy zamieścić przeprosiny — mogłaby wskazywać na to nazwa dokumentu, tj. „czynny żal”. Nic bardziej mylnego: dokument ten to nic innego jak oświadczenie, w którym informujemy organ podatkowy o okolicznościach związanych z czynem zabronionym.

Podstawa prawna

Jeśli chodzi o podstawę prawną regulującą kwestie związane z wykroczeniami w zakresie podatków, to zdecydowanie najważniejsza jest ustawa z dnia 10 września 1999 roku — kodeks karny skarbowy. Określa ona, jakie sankcje skarbowe nakłada się wobec podatników, którzy nie dopełnili ciążących na nich ustawowych obowiązków. 

Z drugiej strony w art. 16 tego aktu prawnego określono, kiedy i w jaki sposób należy złożyć oświadczenie, by móc uniknąć ukarania.

Kiedy możemy złożyć czynny żal (za jakie przewinienia)?

Obecnie obowiązujące przepisy dopuszczają szereg sytuacji, w których powinno się sporządzić czynny żal oraz dostarczyć dokument do urzędu skarbowego. Oświadczenie to należy złożyć przede wszystkim w sytuacji, gdy podatnik działający na terenie Polski:

• nie złożył zeznania podatkowego bądź zrobił to po przekroczeniu ustawowego terminu,
• prowadził księgi rachunkowe w sposób nierzetelny, co mogło sprawić, że ewidencja księgowa nie oddaje w pełni rzeczywistej sytuacji, w jakiej znajduje się dana jednostka gospodarcza,
• nie uregulował zobowiązania publicznoprawnego,
• bezpodstawnie stosował obniżone stawki VAT lub całkowite zwolnienie przedmiotowe/podmiotowe z podatku od towarów i usług,
• nie zarejestrował się do VAT-UE w przypadku, gdy podatnik dokonywał importu usług np. zakupu reklamy od Google ,
• bezpodstawnie stosował preferencyjne stawki z tytułu podatku dochodowego od osób prawnych (stawka obniżona wynosi 9 proc., podczas gdy standardowa to 19 proc.),
• wystawiał faktury, w których znajdowały się nierzetelne informacje na temat transakcji gospodarczej, w efekcie czego pojawiły się rozbieżności w wysokości podatku do zapłaty,
• nie dokumentował części bądź całości transakcji, w związku z czym zatajał realne rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej oraz wynikające z tego faktu zobowiązania wobec państwa,
• wyłudził pozwolenie celne i/lub zwrot należności celnej,
• wyłudził zwrot należności podatkowej.

Kiedy złożony czynny żal jest skuteczny, a kiedy nie przynosi on skutków?

Jak widać, czynny żal to dokument, którego złożenie pozwala na uniknięcie sankcji wynikających z popełnienia czynów zabronionych w świetle ustawy kodeks karny skarbowy. Z drugiej jednak strony trzeba pamiętać, że nie zawsze jest to możliwe. Cenny zapis na ten temat możemy znaleźć we wspomnianej już ustawie kodeks karny skarbowy.

Zgodnie z tym aktem prawnym złożenie czynnego żalu do Urzędu Skarbowego nie przyniesie pożądanych skutków w następujących sytuacjach:

• w momencie złożenia czynnego żalu organy podatkowe miały już wiadomość o popełnieniu czynu zabronionego, tzn. przestępstwa lub wykroczenia skarbowego,
• organy ścigania podjęły już działania, które mają na celu wyjaśnienie działań prowadzonych przez podatnika. Katalog tych działań jest dość szeroki i obejmuje m.in. takie czynności służbowe jak kontrola czy przeszukanie (to ostatnie wykonuje się w bardziej rażących przypadkach).

To jeszcze nie wszystko, ponieważ zgodnie z zapisami kodeksu karnego skarbowego prawa do czynnego żalu za popełnione czyny zabronione nie ma również podatnik, który w ramach swojej działalności:

• kierował działaniami innych osób, co prowadziło do przestępstwa lub wykroczenia podatkowego. Do tej kategorii zalicza się również sytuacji, w których podatnik nakłaniał osoby trzecie do danego czynu, wykorzystując np. ich uzależnienie od siebie,
• kierował działaniami zorganizowanej grupy. Od tej zasady jest pewien wyjątek: możliwe jest złożenie czynnego żalu wraz ze wszystkimi osobami, które brały udział w danym procederze.

Tym samym, złożenie czynnego żalu do Urzędu Skarbowego nie przyniesie skutku, jeśli podatnik został np. wezwany do udzielenia wyjaśnień, zażądano od niego złożenia stosownej dokumentacji itp.

A zatem, czynny żal staje się skuteczny w sytuacji, gdy podatnik złoży ten dokument, zanim:

• zostaną wobec niego podjęte przez organy ścigania działania, które mają prowadzić do wykrycia tego czynu zabronionego,
• naczelnik urzędu skarbowego (lub urzędu celno-skarbowego) wykryje popełnienie przestępstwa lub wykroczenia oraz udokumentuje ten fakt.

Czynny żal urząd skarbowy — jak możemy złożyć ten dokument?

Obecne przepisy umożliwiają złożenie czynnego żalu na kilka sposobów — są one następujące:

• osobiście, tzn. we właściwym miejscowo urzędzie skarbowym,
• korespondencyjnie, poprzez wysyłkę dokumentu listem poleconym w wersji papierowej,
• elektronicznie, w ramach portalu e-PUAP, czy e-Urząd Skarbowy. 

Trzeba przy tym pamiętać o pewnej bardzo istotnej kwestii. Aby czynny żal do urzędu skarbowego był skuteczny, konieczne jest nie tylko złożenie stosownego dokumentu, ale także — o czym również nie powinno się zapominać — wykonanie zaległych obowiązków wobec organów podatkowych. A zatem, jeśli podatnik składa to oświadczenie np. w związku z niezłożeniem zeznania rocznego w ustawowym terminie, konieczne jest również jego złożenie wraz z dokumentem czynnego żalu. Złożenie tego dokumentu nie wiąże się z żadnymi opłatami administracyjnymi.

Warto przy tym pamiętać, że jeśli naczelnik urzędu skarbowego/urzędu celno-skarbowego uzna złożony przez Ciebie czynny żal za skuteczny, nie otrzymasz informacji pisemnej. Przepisy nie wskazują jasno, w jakim czasie organ podatkowy powinien ustosunkować się do złożonego pisma.

Czynny żal. Podsumowanie

Popełnienie przez podatnika czynu zabronionego — jeśli ten miał dobre intencje — może wzbudzić u niego lęk i poczucie winy. Często jednak tego typu błędy wynikają z niewiedzy lub roztargnienia. W takiej sytuacji możliwe jest złożenie czynnego żalu.