.et-social-linkedin a.icon:before { content: "\E09D"; }

Prowadząc przedsiębiorstwo, musisz spróbować odnaleźć się w gąszczu przepisów. Nie ulega wątpliwości, że ze wszystkich gałęzi prawa szczególnie zagmatwane wydają się przepisy prawa podatkowego. Próbując znaleźć odpowiedzi na pytania, które przyjdą Ci do głowy w związku z Twoimi obowiązkami podatkowymi, możesz oczywiście wspierać się artykułami z czasopism, książek bądź ewentualnie z sieci. Niemniej jednak nie możesz opierać się tylko na tym co inni napisali o przepisach obowiązującego Cię prawa. Jeśli chcesz prawidłowo wykonywać swoje obowiązki podatkowe, musisz sięgnąć bezpośrednio do źródeł prawa podatkowego. W tym artykule wyjaśnimy, czym są źródła prawa podatkowego i jakie jest znaczenie poszczególnych źródeł.

Źródła prawa

Gdy szukasz informacji na temat danego problemu, możesz czerpać z różnych źródeł, np. artykułów fachowych, naukowych, podręczników itp. Pamiętaj jednak, że są one jedynie omówieniem obowiązujących przepisów prawa, a nie ich źródłem. Takie opracowania mogą być przydatne w interpretacji przepisów, ale chcąc prawidłowo rozwiązać dany problem musisz sięgnąć bezpośrednio do źródeł. Bez wiedzy gdzie szukać źródeł dla rozwiązań problemów, z którymi przyjdzie Ci się zmierzyć prowadząc działalność gospodarczą, będziesz zdany na wiedzę innych, bez możliwości samodzielnego skontrolowania, np. poprawności swoich rozliczeń podatkowych.

 

Czym są źródła prawa?

Prawo to abstrakcyjne i ogólne normy uchwalone w odpowiednim trybie. Normy te zawarte są w określonych aktach prawnych, stanowiących źródła prawa. Jest to typowe dla krajów Europy kontynentalnej, które w odróżnieniu od krajów tzw. common law, posiadają zhierarchizowany system ściśle określonych rodzajów aktów prawnych. Kraje common law opierają zaś swoje prawo w dużej mierze o zwyczaje i precedensy sądowe, co w krajach Europy kontynentalnej nie jest raczej spotykane.

Samo pojęcie źródeł prawa ze względu na swą wieloznaczność budzi pewne kontrowersje wśród teoretyków prawa. Dla potrzeb tego krótkiego artykułu możemy jednak uznać, że źródłami prawa są akty prawne, które zawierają normy prawne.

Co jest źródłem prawa?

Co w takim razie stanowi źródło prawa? Najprościej rzecz ujmując, można powiedzieć, że źródłem prawa jest to, co Konstytucja RP określa jako źródło prawa. W kolejności ważności są to:

  • Konstytucja RP,
  • ratyfikowane umowy międzynarodowe,
  •  ustawy,
  • rozporządzenia,
  • akty prawa miejscowego,
  • wewnętrzne akty prawa (obowiązujące konkretne podmioty).

Źródłami prawa nie są w polskim systemie prawnym ani wyroki sądów, ani interpretacje prawa podatkowego, ani inne interpretacje wydawane przez organy państwa. Do źródeł prawa nie należy również zaliczać tzw. doktryny prawa. Co prawda sądy często powołują się na doktrynę, odwołując się w swoich wyrokach do konkretnych publikacji naukowych, jednak literatura przedmiotu, choć może być komentarzem dostarczającym argumentów za takim, a nie innym rozumieniem danego przepisu, to nie może ona zastępować prawa. Źródłem prawa jest więc tylko to, co Konstytucja uznaje za źródło prawa. Możemy więc powiedzieć, że system źródeł prawa ma w przypadku Polski charakter zamknięty.

 

 

Konstytucja

Podstawowym źródłem prawa jest Konstytucja RP. Ma ona istotne znaczenie dla prawa podatkowego, jednak w zakresie potrzebnym do wykonywania działalności gospodarczej w jej normalnym toku, rzadko będzie zdarzać się, by istniała konieczność odwoływania się do niej.

Może jednak zdarzyć się, że podczas batalii sądowej powołasz się na przepisy Konstytucji, które m.in. zobowiązują władze do nakładania podatków i innych danin publicznych jedynie w drodze ustawy. Władze nie mogą więc zrobić tego w drodze rozporządzenia.

Przepisy Konstytucji są nadrzędne wobec każdego innego źródła prawa, więc choć rzadko myślimy o nich w normalnym toku działalności, stanowią one fundament całego systemu prawnego kraju.

 

Ratyfikowane umowy międzynarodowe

Ratyfikowane umowy międzynarodowe będą miały istotny wpływ na niektóre aspekty Twojej działalności. Jednym z istotnych przykładów są umowy o unikaniu podwójnego opodatkowania. Pamiętaj jednak, że umowa międzynarodowa musi zostać ratyfikowana, aby miała pierwszeństwo przed ustawą, w przypadku gdy nie da się ich ze sobą pogodzić. Jeśli zawarta umowa nie została ratyfikowana, mimo takiego wymogu, nie będzie ona stanowić źródła prawa. Aby taka umowa stała się częścią porządku prawnego, musi zostać ogłoszona w Dzienniku Ustaw.

Pierwszeństwo przed ustawą mają nie tylko ratyfikowane umowy międzynarodowe. Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Polskę umowy tworzącej organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami. Najlepszym przykładem jest oczywiście prawo Unii Europejskiej. Prawo UE ma więc pierwszeństwo w stosunku do ustaw.

 

Prawo Unii Europejskiej

Na prawo UE składają się traktaty założycielskie oraz akty wtórne wobec nich, czyli rozporządzenia, dyrektywy, decyzje, opinie i zalecenia. Opinie i zalecenia nie mają mocy wiążącej, choć mogą oczywiście być brane pod uwagę przez sądy lub organy państwowe. Decyzje wydawane zaś są w indywidualnych sprawach.

Z perspektywy prawa podatkowego istotne znaczenie będą miały dyrektywy. Dyrektywa wiąże państwa UE, do których jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma zostać osiągnięty. Pozostawia ona jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Generalnie więc dyrektywa wiąże tylko kraje członkowskie, a nie ich obywateli. Jeżeli jednak nie zostanie zaimplementowana w terminie, można się na nią powoływać wprost, o ile nadaje się ona do bezpośredniego stosowania (jest wystarczająco precyzyjna i bezwarunkowa). Wyjątkiem jest jednak nakładanie na jednostki dodatkowych obowiązków. Analogicznie będzie to wyglądało, jeśli państwo niepoprawnie zaimplementowało dyrektywę. Sytuacje te są jednak dość rzadkie i możesz mieć z nimi do czynienia tylko w wyjątkowych sytuacjach. Warto jednak o tym pamiętać broniąc swoich racji przed sądami i organami państwa. Istotna w omawianym kontekście jest również prounijna wykładnia prawa krajowego, polegająca na takim odczytywaniu przepisów krajowych, by były one zgodne z celami dyrektywy.

Wśród unijnych źródeł prawa, kluczowe znaczenie z perspektywy zarówno przedsiębiorcy, jak i np. pracownika biura rachunkowego, będą miały rozporządzenia. Stosuje się je bezpośrednio, bez konieczności ich implementacji w prawie krajowym. To że coś jest uregulowane w polskich ustawach i udało Ci się znaleźć rozwiązanie na gruncie przepisów krajowych nie zawsze musi więc oznaczać, że udało Ci się gruntownie zbadać daną problematykę. Część regulacji może mieć bowiem charakter prawa unijnego. Przykładowo, przepisy celne są głównie regulowane przez Unijny Kodeks Celny (ustanowiony na podstawie unijnego rozporządzenia). Polska ustawa Prawo celne, ma jedynie charakter uzupełniający wobec tego rozporządzenia (więcej na ten temat przeczytasz w artykule Obowiązki celne sklepu internetowego).

Wśród aktów prawa unijnego spotkać możesz akty wykonawcze i delegowane np. w postaci unijnych rozporządzeń wykonawczych lub rozporządzeń delegowanych.

Większość istotnych regulacji unijnych publikowana jest w Dzienniku Urzędowym Unii Europejskiej.

 

Ustawy

Krajowe ustawy regulują podstawową materię danej sfery życia. Podatki mogą być nakładane wyłącznie w drodze ustawy. Również wyłącznie w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny, może zostać ograniczona wolność działalności gospodarczej.

Ustawa może część regulacji przenieść do aktów niższego rzędu (rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego).

 

Rozporządzenia

Zazwyczaj regulują bardziej szczegółowe lub szybko zmieniające się kwestie, np. różnego rodzaju technikalia. Nie oznacza to jednak, że nie zawierają one istotnych kwestii ogólnych, przydatnych w planowaniu rozwoju swojego biznesu. Regulują za to sporo szczegółowych wymogów, których przestrzeganie jest konieczne w prowadzeniu przedsiębiorstwa. Przykładem jest choćby rozporządzenie dotyczące prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów.

Rozporządzenia są aktami wykonawczymi, co oznacza, że są wydawane na podstawie przepisów ustawy, w zakresie w niej określonym. W przeciwieństwie do rozporządzeń unijnych, nie są aktem samoistnym, lecz funkcjonują w oparciu o przepisy ustawy. Rozporządzenia muszą zostać opublikowane w Dzienniku Ustaw.

 

Akty prawa miejscowego

Na podstawie ustaw wydawane są również akty prawa miejscowego. Wydawać mogą je organy samorządu terytorialnego (np. rada miasta lub gminy) oraz terenowe organy administracji rządowej (wojewoda). Akty takie obowiązują na obszarze działania tych organów. Aby akt prawa miejscowego wszedł w życie, musi zostać ogłoszony.

 

Uchwały i zarządzenia organów w kontekście źródeł prawa

Polski system źródeł prawa jest systemem zamkniętym. Poza wymienionymi źródłami prawa, żaden inny akt nie może być uznawany za źródło prawa powszechnie obowiązującego. Wśród źródeł prawa funkcjonują jednak jeszcze uchwały i zarządzenia (np. Rady Ministrów), które mają charakter wewnętrzny i obowiązują tylko jednostki organizacyjne podległe organowi, który wydał taką uchwałę lub zarządzenie. Nie mogą być podstawą decyzji wobec obywateli lub np. osób prawnych. Są więc one źródłem prawa o charakterze wewnętrznym, a nie powszechnie obowiązującym. Warto o tym pamiętać, chcąc znaleźć rozwiązanie jakiegoś problemu prawnego. Poszukiwania możesz bowiem ograniczyć o akty prawne które nie obowiązują Ciebie i Twoich klientów.

 

Jak do źródeł prawa mają się wyroki sądów i interpretacje podatkowe?

A co z orzeczeniami sądów i interpretacjami indywidualnymi przepisów prawa podatkowego? W tekstach o tematyce księgowej dość popularne jest powoływanie się na konkretny wyrok sądu lub konkretną interpretację indywidualną, w taki sposób, jakby przełomowe wyroki i interpretacje miały zmieniać prawo. Pewnie nie raz miałaś/-eś okazję przeczytać artykuł, w którym napisano, że Można już zaliczać do kosztów produkt X, po czym wyjaśniono, że wynika to z interpretacji indywidualnej lub wyroku sądu. Takie rozumowanie jest jednak niedopuszczalne.

 

Wyroki sądów

Pamiętaj, że polski system prawa znacznie różni się od common law, znanego z krajów anglosaskich. Wyroki sądów nie tworzą prawa. Są one jedynie częścią procesu stosowania prawa. Nie oznacza to jednak, że nie mają znaczenia.

Wyroki sądów często stanowią pewną bazę dla wydawania innych wyroków w podobnych sprawach, a także temperują szkodliwe dla podatników zapędy organów skarbowych. Wyjątkowe znaczenie mają wyroki Sądu Najwyższego i Naczelnego Sądu Administracyjnego, gdyż szczególnie mocno wpływają na kształtowanie się orzecznictwa w niższych instancjach. Ich zadaniem jest także rozwiązywanie wątpliwości prawnych w sytuacjach niejednolitego orzecznictwa.

Mimo tego pamiętaj, że wyrok zapada w konkretnej sprawie. Nie można wnioskować, że skoro w sprawie A zapadł wyrok korzystny dla podatnika, to tak samo będzie w podobnej sprawie B. Po pierwsze, inny sąd nawet w przypadku identycznej sytuacji prawnej i faktycznej może podjąć inną decyzję. Po drugie, sytuacja prawna może się różnić minimalnie, co będzie miało wpływ na rozstrzygnięcie. Po trzecie, sytuacja faktyczna również może się różnić minimalnie, co także będzie miało wpływ na decyzję sądu.

 

Wyroki Trybunału Konstytucyjnego

Wyjątkową rolę w polskim systemie prawa pełni Trybunał Konstytucyjny. Może on bowiem kształtować prawo w tym sensie, że ma możliwość ograniczenia lub usunięcia z obrotu prawnego przepisów niezgodnych np. z Konstytucją lub ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi. Nie tworzy on nowego prawa, ale może usuwać lub ograniczać przepisy już istniejące. Z tego powodu TK nazywa się czasem negatywnym ustawodawcą.

Ponadto Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniach do swoich orzeczeń wskazuje na pewne zasady, które są brane pod uwagę w procesie tworzenia nowego prawa oraz w orzecznictwie i interpretacjach podatkowych.

 

Interpretacje i objaśnienia podatkowe

Interpretacje podatkowe i objaśnienia podatkowe nie stanowią źródeł prawa, a jedynie specyficzny sposób jego wykładni. Dają one podatnikom pewną ochronę prawnopodatkową, jeśli się do nich zastosują. Nie stanowią one jednak prawa, ani nie zmieniają go. Podatnik nie ma obowiązku stosować się do interpretacji i objaśnień podatkowych. Więcej na temat interpretacji i objaśnień podatkowych możesz przeczytać na naszym blogu w artykułach Czym są interpretacje i objaśnienia podatkowe? i Jaką ochronę dają podatnikom interpretacje i objaśnienia podatkowe?

Darmowa konsultacja księgowa

Umów się na bezpłatną konsultację w SOVA Księgowość, podczas której wspólnie przeanalizujemy Twoją sprawę i odpowiemy na Twoje pytania związane z ulgą IP Box lub ryczałtem. 

Termin indywidualnej konsultacji możesz ustalić przez nasz kalendarz online lub w trakcie rozmowy z naszym pracownikiem.

Bezpłatna konsultacja

Podsumowanie

Źródłami prawa powszechnie obowiązującego w polskim systemie prawa są Konstytucja RP, ratyfikowane umowy międzynarodowe, ustawy oraz rozporządzenia, a na obszarze działania organów, które je ustanowiły, także akty prawa miejscowego.

Źródłami prawa wewnętrznie obowiązującego są uchwały i zarządzenia.

Wśród prawa powszechnie obowiązującego należy wymienić również prawo Unii Europejskiej.

Źródłami prawa nie są zaś wyroki sądów, interpretacje przepisów prawa podatkowego oraz tzw. doktryna prawa.

Jeśli polski system prawa wydaje Ci się skomplikowany i chcesz zrzucić z siebie część obowiązków, w zakresie rozliczania podatków lub prowadzenia rachunkowości, zadzwoń do nas już dziś lub umów się na bezpłatną konsultację w dogodnym dla Ciebie terminie.

Masz pytania? Napisz do nas!

Pole obowiązkowe
Pole nieobowiązkowe
Pole obowiązkowe
Pole obowiązkowe

Biuro Rachunkowe

SOVA Księgowość

5/5 - (1 vote)